NHN
Tác động KHKT ngày nay tới đời sống kinh tế xã hội vô cùng mạnh mẽ, KHKT trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp…, từ tác động ấy, một số phần tử lớn tiếng
rêu rao rằng: chủ nghĩa tư bản đã thay đổi về chất nhờ việc ứng dụng những
thành tựu của khoa học - công nghệ vào trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
Theo đó, trong phương thức sản xuất tư bản ngày nay không còn hiện tượng người
bóc lột người, xã hội tư bản là xã hội tiến bộ nhất trong lịch sự nhân loại mà
loài người cần hướng đến.
Thực ra, những giọng điệu tuyên truyền
đó vẫn không có gì mới và xa lạ đối với chúng ta. Về bản chất chúng vẫn theo
những lối mòn cũ muốn phủ định giá trị vĩnh hằng của chủ nghĩa Mác - Lênin, và
tạo cảm giác mơ hồ cho những người cộng sản trong cuộc đấu tranh trên lĩnh vực
tư tưởng.
Nhìn nhận về vấn đề này, Đảng ta khi
bàn về chủ nghĩa tư bản ngày nay, đã khẳng định “Hiện tại, chủ nghĩa tư bản còn tiềm năng phát triển, nhưng về bản chất
vẫn là một chế độ áp bức, bóc lột và bất công. Những mâu thuẫn cơ bản vốn có
của chủ nghĩa tư bản, nhất là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hoá ngày càng cao
của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa, chẳng
những không giải quyết được mà ngày càng trở nên sâu sắc. Khủng hoảng kinh tế,
chính trị, xã hội vẫn tiếp tục xảy ra. Chính sự vận động của những mâu thuẫn
nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của
chủ nghĩa tư bản.”. Những nhận định trên của Đảng ta được dựa trên một nền
tảng vững chắc là chủ nghĩa Mác- Lênin, đồng thời xuất phát từ tình hình thực
tiễn phát triển của chủ nghĩa tư bản để Đảng đưa ra những đánh giá hết sức khoa
học về chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn hiện nay.
Các nhà kinh điển C.Mác và Ăng ghen khi
phân tích về chủ nghĩa tư bản đã chỉ ra: từ khi mới ra đời, chủ nghĩa tư bản đã
cho con người thấy tính ưu việt của nó. Theo C.Mác, Ăng ghen, đó là một bước tiến
vĩ đại về phía trước trên những con đường phát triển của xã hội loài người.
Nhưng chủ nghĩa tư bản không phải là hình thái xã hội vĩnh hằng, khi nó thúc
đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất và xã hội hóa thì sẽ bị hình thái xã
hội thích ứng được với yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất mới thay thế.
Kế thừa và phát triển tư tưởng của C.Mác - Ph.Ăngghen, nghiên cứu CNTB từ giai
đoạn cạnh tranh tự do chuyển sang giai đoạn độc quyền, Lênin đã chỉ ra bản chất
kinh tế, chính trị của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Trên cơ sở nghiên cứu chủ
nghĩa tư bản độc quyền, Lênin còn khẳng định sự phát triển của chủ nghĩa tư bản
độc quyền tất yếu sẽ dẫn đến sự hình thành của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà
nước. Theo cách nói của Lênin, hiện nay trong chủ nghĩa tư bản khuynh hướng
“phát triển vô cùng nhanh” nổi trội hơn so với khuynh hướng ngừng trệ, thối nát
vốn có của nó. Lênin cũng chỉ ra, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước vẫn còn
nhiều tiền năng phát triển, song đó là sự phát triển trong khuôn khổ chủ nghĩa
tư bản và tiềm năng phát triển đó không phải là vô hạn. Càng phát triển, mâu
thuẫn càng sâu sắc phức tạp.
Trải qua quá trình phát triển, chủ nghĩa
tư bản ngày nay đã có những bước phát triển mới. Phương thức sản xuất này vẫn
tỏ ra vẫn còn sức sống nhất định, mâu thuẫn nội tại của chủ nghĩa tư bản hiện
không quyết liệt đến mức dẫn tới tình thế cách mạng. Bên cạnh đó, chúng ta thật
sự “chưa đánh giá hết khả năng co giãn của cơ cấu kinh tế tư bản chủ nghĩa,
cũng như tính linh hoạt của những người kinh doanh tư bản biết di động, tiến
thoái, đồng thời vẫn còn giữ được vị trí của họ”. Thấy rõ được những sự biến
đổi mới của chủ nghĩa tư bản, Đảng ta đã nhận định “Hiện tại, chủ nghĩa tư bản
còn tiềm năng phát triển”. Vậy phải chăng những biến đổi mới, những biểu hiện
mới của chủ nghĩa tư bản đồng nghĩa với việc quay trở lại thời kỳ quan hệ sản
xuất tư bản chủ nghĩa vẫn đang phù hợp với lực lượng sản xuất hiện đại? Câu hỏi
này đụng đến một vấn đề lý luận khá phức tạp: mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất
và quan hệ sản xuất dưới tư bản chủ nghĩa mang tính đặc thù, khác với mâu thuẫn
này trong các phương thức sản xuất trước chủ nghĩa tư bản. Nếu như dưới các chế
độ trước chủ nghĩa tư bản, một khi quan hệ sản xuất không còn phù hợp với lực
lượng sản xuất thì nó “ kìm hãm” sự phát triển của lực lượng sản xuất. Mặc dù
không thuận lợi, song lực lượng sản xuất mới với công nghệ mới vẫn ra đời trong
lòng xã hội phong kiến nhưng chỉ phát triển đột biến, bùng nổ sau khi nó phá
tan quan hệ sản xuất cũ và kiến trúc thượng tầng cũ. Dưới chủ nghĩa tư bản, khi
đã mâu thuẫn với quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, lực lượng sản xuất vẫn có
thời kỳ phát triển bùng nổ, mặc dù phát triển xen kẽ với khủng hoảng, trì trệ,
phát triển dẫn đến những hậu quả kinh tế - xã hội chống lại bản thân sự phát
triển như phân hóa giàu nghèo, phá hoại môi trường sinh thái…Quan hệ sản xuất
tư bản chủ nghĩa có tính linh hoạt cao hơn nhiều so với các quan hệ sản xuất
trước đó. Đúng như C.Mác và Ph.Ăngghen đã viết trong Tuyên ngôn Đảng cộng sản “Giai cấp tư sản không
thể tồn tại, nếu không luôn luôn cách mạng hóa công cụ sản xuất, do đó cách
mạng hóa những quan hệ sản xuất. Trái lại đối với tất cả giai cấp công nghiệp
trước kia thì việc duy trì nguyên vẹn phương thức sản xuất cũ là điều kiện kiên
quyết cho sự tồn tại của họ. Sự đảo lộn liên tiếp của sản xuất, sự rung chuyển
không ngừng trong tất cả các quan hệ xã hội…làm cho thời đại tư sản khác với
tất cả các thời đại trước”. Vì vậy, ngay khi đã mâu thuẫn sâu sắc với lực lượng
sản xuất nó vẫn chưa hết khả năng tự “co dãn”, tự điều chỉnh để thích nghi với
lực lượng sản xuất mới, qua đó thúc đẩy lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển
trong thời kỳ nhất định.
Tuy nhiên, cho dù có điều chỉnh như thế
nào đi nữa, cho dù có khoác trên mình những “tấm áo choàng lộng lẫy” như thế
nào đi nữa thì bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn không hề thay đổi, đúng như
nhận định của Đảng ta “về bản chất vẫn là một chế độ áp bức, bóc lột và bất
công”. Sự áp bức, bất công đó thông qua sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độc
quyền, của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Sự thống trị đó không chỉ đóng
khung trong từng quốc gia, dân tộc mà được quốc tế hóa hơn bao giờ hết. Sự áp
bức, bóc lột được che đậy dưới nhiều hình thức khác nhau và ngày càng mang tính
chất tinh vi hơn trước; hình thức bóc lột cũng luôn có sự thay đổi dựa trên
việc áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ. Sự bóc lột
vượt khỏi biên giới quốc gia và được triển khai trên phạm vi quốc tế thông qua
nhiều hình thức.
Dù có điều chỉnh thích nghi nhưng chủ
nghĩa tư bản ngày nay vẫn không thể vượt qua khỏi mâu thuẫn vốn có của nó.
Những mâu thuẫn đó bản thân nó không thể giải quyết triệt để trong khuôn khổ,
trật tự tư bản chủ nghĩa, đó chính là“mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hoá ngày
càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa”,
mà theo đánh giá của Đảng ta “Những mâu
thuẫn cơ bản vốn có của chủ nghĩa tư bản, nhất là mâu thuẫn giữa tính chất xã
hội hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư
bản chủ nghĩa, chẳng những không giải quyết được mà ngày càng trở nên sâu sắc”.
Mâu thuẫn đó được biểu biện cụ thể ra là mâu thuẫn giữa sản xuất có khả năng vô
hạn và tiêu dùng có khả năng thanh toán bị hạn chế, giữa tư bản và người lao
động làm thuê, giữa tư bản và tư bản, trong một nước và trên phạm vi quốc tế,
giữa các nước tư bản với nhau, giữa các nước tư bản với các nước đang phát
triển. Bên cạnh đó, các mâu thuẫn mới cũng ngày càng thể hiện rõ nét đó là mâu
thuẫn giữa sức sản xuất có khả năng phát triển vô hạn với sự giới hạn của các
nguồn tài nguyên và môi trường, giữa nhu cầu nhất thể hóa và toàn cầu hóa với
lợi ích của từng quốc gia và của toàn bộ cộng đồng các nước, giữa cái tiến bộ
và cái lạc hậu khi chuyển đổi cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế. Tính gay
gắt của các mâu thuẫn hiện nay thể hiện nổi bật ở những giới hạn mà chủ nghĩa
tư bản đang vấp phải trong cùng một lúc chưa từng thấy. Đó là, tài nguyên hạn
chế trong khi lực lượng sản xuất có khả năng phát triển vô hạn; guồng máy sản
xuất có khả năng mở rộng không ngừng trong khi khả năng thanh toán vẫn còn bị
hạn chế; tốc độ tăng năng suất lao động và tăng trưởng nói chung không thể cao
và vẫn còn nguy cơ thấp; bất bình đẳng xã hội gia tăng trên phạm vi quốc gia và
quốc tế với nguy cơ ngày càng trầm trọng; khủng hoảng kinh tế và tính không ổn
định trên nhiều lĩnh vực; những mặt trái trên các lĩnh vực văn hóa, đạo đức
chính trị, tình trạng bạo lực, tội phạm, xung đột sắc tộc tôn giáo có nguy cơ phát
triển trầm trọng, khó lường.
Những giới hạn không thể vượt qua trên
cho thấy, chủ nghĩa tư bản hiện đại vẫn đang và sẽ tiếp tục phải đổi mặt với
những nguy cơ của khủng hoảng về kinh tế, xã hội, chính trị thậm trí nguy cơ
một cuộc khủng hoảng toàn diện mới có thể xuất hiện. Do vậy, Đảng ta nhận định
“Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân
dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản”[6]. Như vậy có thể
thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại trong khi chưa phát triển đến giai đoạn
diệt vong gần kề nó đang tiếp tục tiến triển một cách khách quan đến một xã hội
khác cao hơn, bất chấp ý nguyện chủ quan của bất cứ lực lượng xã hội nào và do
đó trong lòng nó đang chín muồi dần không chỉ những tiền đề vật chất, kỹ thuật
mà cả những mầm mống, những yếu tố nhiều mặt, những điều kiện ngày càng đầy đủ
hơn cho sự ra đời xã hội mới – xã hội xã hội chủ nghĩa.
