NHN
Việc Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng được
Quốc hội nhất trí với sự đồng thuận 100% dự bầu giữ chức Chủ tịch nước có thể
coi là một bước đột phá mạnh mẽ của hệ thống chính trị Việt Nam. Tuy nhiên, lợi
dụng sự kiện này, một số tổ chức, cá nhân phản động đã xuyên tạc, bóp méo bản
chất vấn đề mưu đồ hạ uy tín của Đảng, Nhà nước, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam.
Điển hình như bài viết “Nguyễn
Phú Trọng làm chủ tịch nước” của blog Người buôn gió
ngày5/10/2018. Trong bài viết của mình, y dùng những lời lẽ hàm hồ có chủ ý
rằng Tổng bí thư ham vọng quyền lực, rằng cái chết của Chủ tịch nước Trần Đại
Quang là “bất ngờ”; thực hiện nhất thể hóa Tổng Bí thư – Chủ tịch nước là theo
chân Trung Quốc v..v…
Để rộng đường dư luận và để nhân dân có
cái nhìn khách quan, thấu đáo, nhận thức được chiêu trò chống phá, xuyên tạc
của các tổ chức, cá nhân phản động, bài viết này xin được bàn về lịch sử nhất
thể hóa Tổng Bí thư – Chủ tịch nước, đây không phải là vấn đề mới ở trên thế
giới và Việt Nam, và càng không phải là một hình thức “độc tài quyền lực”.
Vấn đề “nhất thể hóa Tổng
Bí thư – Chủ tịch nước” được hiểu là thống nhất chức danh có vị trí và vai trò
tương đương của Đảng và chính quyền, đã được bàn thảo luận rất nhiều, rất rộng
rãi ở nước ta. Đã được thử nghiệm hạn
chế một số vị trí chủ chốt ở cấp cơ sở, như Quảng Ninh hay TP. Hồ Chí Minh. Từ
thực tiễn, đến cuối năm 2017, BCH Trung ương đã thông qua Nghị quyết số
18-NQ/TW, qua đó tạo cơ sở để “nhất thể hóa” chức danh được thực hiện thí điểm
quy mô lớn tại cấp huyện, xã trên quy mô toàn quốc.
Việc “nhất thể hóa Tổng
Bí thư – Chủ tịch nước” đã từng được thực hiện ở Việt Nam trong giai đoạn lãnh
đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhưng thôi không áp dụng sau khi Bác qua đời năm
1969.
Các quốc gia theo mô
hình XHCN khác áp dụng “nhất thể hóa” ở mức độ và hình thức khác nhau. Trung
Quốc “nhất thể hóa” Tổng bí thư và Chủ tịch nước vào năm 1992, dưới thời Giang
Trạch Dân. Lào thống nhất chức danh chủ tịch nước và vị trí đứng đầu của Đảng
vào năm 1998, dưới thời chủ tịch Khamtai Siphandon, và giữ nguyên tiền lệ này
dưới thời của chủ tịch Choummaly Sayasone và Bounnhang Vorachith. Ở Cuba hiện
tại thực chất thực hiện chế độ “lưỡng đầu chế”, khi Raul Castro giữ vai trò bí
thư thứ nhất của Đảng và tham gia cố vấn, còn chức danh chủ tịch nhà nước và
hội đồng bộ trưởng thuộc về nhà lãnh đạo Miguel Mario Díaz-Canel.
Nói vậy để thấy
“nhất thể hóa Tổng Bí thư – Chủ tịch nước”, hoàn toàn không phải là thay đổi
nào quá lớn, hay đi ngược lại xu thế của các nước xã hội chủ nghĩa. Đây chỉ đơn
giản là một cách sắp xếp quyền lực trong hệ thống lãnh đạo, và nhìn nhận dưới
một số góc độ, có nhiều điểm tích cực.
Thứ nhất, nhất thể hóa giải quyết vấn đề nan
giải liên quan đến hoạt động đối ngoại. Vị trí Tổng bí thư có vai trò quan
trọng trong việc xác định đường lối ngoại giao, chiến lược phát triển, và quan
điểm chung của Đảng và nhà nước Việt Nam. Trên thực tế, vai trò của Tổng bí thư
tương đương với vị trí nguyên thủ của các quốc gia. Tuy vậy, về mặt danh nghĩa,
Tổng bí thư vẫn chỉ là lãnh đạo một đảng – dù ở nước ta là Đảng cầm quyền –
khiến việc tiếp xúc, giao thiệp, thảo luận, hay trao đổi với các nguyên thủ
khác nhiều khi gặp rắc rối về nghi lễ ngoại giao. Nhất thể hóa sẽ “chính thức
hóa” vai trò của Tổng bí thư (kiêm Chủ tịch nước), qua đó giải quyết vấn đề
này.
Thứ hai, nhất thể hóa chức vụ cao nhất sẽ cho
thấy quyết tâm tinh giản biên chế, thu gọn bộ máy hành chính ở cấp cao nhất. Ở
nước ta, trên thực tế tồn tại hai hệ thống hành chính vận hành song song từ
Trung ương xuống địa phương: một hệ thống hành chính nhà nước, và hệ thống hành
chính của Đảng. Dù có điểm tích cực là hai bộ máy có thể giám sát lẫn nhau,
giám sát quyền lực, nhưng hệ thống “nhị nguyên” này tạo ra chi phí khổng lồ cho
ngân sách nhà nước.
Từ đầu nhiệm kỳ 2016
– 2021, BCHTW Đảng đã có những bước đi quyết liệt ở các cấp dưới, như việc tái
cấu trúc Bộ Công an, sáp nhập các phòng – ban của Đảng và chính quyền có nhiệm
vụ tương đương ở cấp tỉnh, hay thí nghiệm nhất thể hóa chức danh lãnh đạo địa
phương. Tuy vậy, những bước đi này sẽ chỉ đạt được thành công, nếu có quyết tâm
và hành động từ vị trí cao nhất.
Thứ ba, mặc dù có vai trò thực tế rất lớn, nắm
trong tay những quyết định quan trọng với đất nước, vị trí Tổng bí thư thực tế
chỉ chịu trách nhiệm giải trình với BCHTW Đảng, chứ không phải cơ quan dân bầu
là Quốc hội. Nhất thể hóa chức danh sẽ tạo điều kiện để thực hiện giám sát
quyền lực tốt hơn. Cơ chế mới cũng có thể mở ra tiền lệ Tổng bí thư (kiêm Chủ
tịch nước) có thể trả lời chất vấn trước Quốc hội.
Nhất thể hóa chức
danh ở vị trí cao nhất là bước đi đột phá của hệ thống chính trị. Quyền lực của
Tổng Bí thư – Chủ tịch nước được giám sát chặt chẽ bởi các thể chế đi kèm để
đảm bảo yếu tố dân chủ, loại bỏ nguy cơ lạm quyền, lộng quyền, tha hoá quyền
lực.
Như vậy, nhất thể
hóa Tổng Bí thư – Chủ tịch nước tới đây sẽ là một bước đi mạnh mẽ trong đổi mới
hệ thống chính trị ngay ở cấp cao nhất, phù hợp với thực tiễn khách quan và
điều kiện lịch sử của đất nước mới. Nhân dân tiếp tục trông chờ, tin tưởng vào
sự lãnh đạo sáng suốt, hiệu quả, quyết liệt của Tổng Bí thư khi được bầu giữ
cương vị Chủ tịch nước, bởi đó là sự gặp gỡ của ý Đảng – lòng dân, hoàn toàn
hợp hiến, hợp pháp!
